Category: Պատմություն

Տեղեկություն Էրեբունի ամրոցի մասին։
Տեղեկություն Էրեբունի պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի մասին։
Իմ տպավորությունները ճամփորդությունից։

Այսօր՝ 22,03․2024-ին մենք գնացել ենք Էրեբունի վարչական շրջան։ Մենք տրանսպորտով հասանք Էրեբունի որտեղից սկսեց մեր ճամփորդությունը։ Սկզբում մենք բարձրացանք Էրեբունի ամրոցը։ Մենք այնտեղ նկարվեցինք և սկսեցինք գտնել արկածներ։ Այնտեղ մենք տեսանք հին սյուններ, լիքը քարուքանդ կառույցներ և սեպագրեր։ Ամրոցը շատ գեղեցիկ էր։ Ինձ շատ դուր եկավ։ Ամրոցից իչնելուց հետո մենք իչանք և գնացինք դեպի թանգարան։ Թանգարանում մեզ մատմեցին Էրեբունի ամրոցի մասին և Ուրարտուի մասին։ Այնտեղ մենք տեսանք Ուրարտուի տարազը, տարբեր զարդեր և ափսեներ։ Ինձ ամենից շատ դուր եկավ Կարմիր բլուրից հայտնաբերված իրերը։ Ինձ շատ դուր եկավ այս ճամփորդությունը։

«Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց — թանգարանը հիմնադրվել է 1968թ. հոկտեմբերի 19-ին՝ ի նշանավորումն Երևան քաղաքի 2750-րդ տարեդարձի։ Թանգարանը ստեղծվել է Երևան քաղաքի վարչական սահմաններում գտնվող երեք նշանավոր հնավայրերի՝ Արին բերդ, Կարմիր բլուր և Շենգավիթ, և այդ հնավայրերից հայտնաբերված նյութական մշակույթի մնացորդների և գտածոների հիման վրա։ Արգելոց-թանգարանն այսօր իր գործունեությունն իրականացնում է «Կարմիր բլուր» և «Շենգավիթ» մասնաճյուղերով։ Այն հանդիսանում է հանրության համար այցելելի միակ հնագիտական արգելոց-թանգարանը Երևան քաղաքում և կարևոր ուրարտագիտական կենտրոն տարածաշրջանում։

Էրեբունի թանգարանի շենքը կրկնում է ուրարտական պալատական կառույցների հորինվածքը՝ պահպանելով արտաքին խուլ պատերով ու երդիկավոր հարթ կտուրներով ներքին բակի շուրջ ամփոփված ժողովրդական բնակելի տան տրամաբանական սկզբունքը։ Նախագծի հեղինակներն են ճարտարապետներ՝ Շմավոն Ազատյանն ու Բաղդասար Արզումանյանը, քանդակագործը՝ Արա Հարությունյանը։

«Էրեբունի» թանգարանի հավաքածուն կազմում են Արին բերդ, Կարմիր բլուր, Շենգավիթ հնավայրերից, ինչպես նաև Հայաստանի տարբեր շրջաններից դիպվածով կամ պարբերաբար իրականացվող պեղումներից հայտնաբերված նախաուրարտական, ուրարտական, աքեմենյան, հելլենիստական և վաղ հայկական ժամանակաշրջաններին վերաբերող ավելի քան 12758 հնագիտական առարկաները՝ խմբավորված 161 հավաքածուներում։

Թանգարանի ճարտարապետներն են Շմավոն Ազատյանն ու Բաղդասար Արզումանյանը, շենքի քանդակային լուծումների հեղինակն է քանդակագործ Արա Հարությունյանը։ 1968-1969 թվականներին Արա Հարությունյանն իր հարթաքանդակներով ձևավորում է Էրեբունի թանգարանի շենքը (գլխավոր ճակատամուտք՝  «Արգիշտի թագավորը և քաղաքի հիմնադիրները», հարավային ճակատամուտքը՝ «Առյուծաորս», հյուսիսային ճակատամուտք՝ «Խալդ աստվածը»)։ Թանգարանի քանդակային ձևավորումը  հնագույն Ուրարտու պետության պատմությունն է՝ ներկայացված պլաստիկ արտահայտչամիջոցներով։ Էրեբունի թանգարանի քանդակազարդման համար 1970 թվականին Արա Հարությունյանը թանգարանի շենքի հարթաքանդակների համար արժանացել է ԽՍՀՄ ճարտարապետների միության դիպլոմի։

Երևանի հարավ-արևելյան ծայրամասում տեղակայված Արին բերդ բլրի վրա են պահպանվում Հայաստանի Հանրապետության հնագիտական ժառանգության ամենանշանավոր հուշարձաններից մեկի` Էրեբունի բերդաքաղաքի մնացորդները։ Այն կառուցվել է Ք․ ա․ 782թ. ուրարտական տերության հզորագույն արքաներից մեկի ՝ Արգիշտի I-ի (Ք․ ա. մոտ. 786-765/764 թթ.) կողմից, ով, համաձայն Խորխորյան արձանագրության, Հայկական լեռնաշխարհի արևմտյան մասում գտնվող Խաթե և Ծուփանի երկրներից այստեղ է  վերաբնակեցրել 6600 զինվորների։ Դեռևս 1879-ին բլրի ստորոտից հայտնաբերված առաջին սեպագիրը, այնուհետև   ռուս հնագետ Ա. Ա. Իվանովսկու ուսումնասիրությունները, միանշանակ, ձևավորում են մասնագիտական հետաքրքրություն հնավայրի նկատմամբ, իսկ 1950-ին սկսվում են Էրեբունի ամրոցի կանոնավոր պեղումները՝ Կ. Հովհաննիսյանի ղեկավարությամբ։ Հենց առաջին իսկ տարում հայտնաբերված սեպագիր արձանագրությունից պարզվում է, որ այս ամրոցը կառուցվել է Արգիշտի I արքայի կողմից իր թագավորության հինգերորդ տարում` Ք․ ա․ 782թ., և անվանվել Էրեբունի (Էրբունի)։ Այսօր արդեն  2800-ամյա Երևանը` Հայաստանի Հանրապետության և համայն հայության մայրաքաղաքը, այդ բերդաքաղաքի ուղղակի ժառանգորդն է և ի հպարտություն բոլոր երևանցիների` մեկը աշխարհի հնագույն մայրաքաղաքներից։ Էրեբունին այսօր լայն հասարակության համար բաց հայտարարված միակ  հնագիտական հուշարձանն է  Երևան քաղաքում, իսկ «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանը` ուրարտագիտության կարևոր կենտրոններից մեկը մեր տարածաշրջանում։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Ներկայացրեք Հայաստանի վիճակը Ք․ա․ 4-րդ դարի վերջին։
Հայաստանը Ք․ա 4-րդ դարի վերջին շատ հզոր և մեծ երկիր էր։
2․ Ո՞վ էր Հայաստանի վտանգավոր հարևանը Ք․ա․ 3-րդ դարում։ Նրա դեմ պայքարում որն էր հայերի հաջողության գլխավոր պատճառը։
Ք․ա 3-րդ դարում Հայաստանի վտանգավոր հարևանն էր Սելևկյան տերությունը։   Սելևկյան տերությունը Ք․ա․ 3-րդ դարում բազմիցս փորձեց նվաճել Հայաստանը։ Սակայն այդ ջանքերն ապարդյուն անցան, որովհետև հայկական երկու թագավորությունները՝ Մեծ Հայքը և Փոքր Հայքը, գործում էին միասնաբար։
3․ Ո՞վքեր էին իշխել Կոմմագենեում Ք․ա․ 3-րդ դարում։
Հայոց արքա Սամոս։
4․ Ե՞րբ է գահակալել Երվանդ 4-րդ Վերջին արքան։
Ք․ա․ մոտ 220-201 թթ։
5․ Ու՞մ զորքերը տապալեցին Մեծ Հայքի Երվանդական վերջին արքային։ Ո՞վքեր էին գլխավորում այդ զորքերը։
Սելևկյան արքա Անտիոքոս 3-ի զորքերը հայազգի զորավարներ Արտաշեսի և Զարեհի գլխավորությամբ։
6․ Ո՞րտեղի կառավարիչներ նշանակվեցին Արտաշեսը և Զարեհը։
Արտաշեսը Մեծ Հայքում, իսկ Զարեհը Ծոփքում։

Հարցեր և առաջադրանքներ.

1. Ո՞վ էր Ալեքսանդր Մակեդոնացին:

Ալեքսանդր Մակեդոնցին հին Մակեդոնական արքա էր։

2. Ե՞րբ է տեղի ունեցել Գավգամելայի ճակատամարտը և ովքեր էին հայկական զորքերի հրամանատարները: Ի՞նչ քայլեր ձեռնարկեցին նրանք ճակատամարտից հետո:
Ք.ա. 331թ.։ Հայկական զորքերի հրամանատարներն էին Օրոնտես-Երվանդ 3-ը և Միթրաուստեսը։ Ճակատամարտից հետո վերականգնվեց Հայաստանի անկախությունը: Օրոնտես-Երվանդ 3-ը թագավոր հռչակվեց Մեծ Հայքում, իսկ Միթրաուստեսը` Փոքր Հայքում: Այսպես վերականգնվեց Հայկազունի Երվանդականների թագավորությունը:

3. Ի՞նչ վախճան ունեցավ Ալեքսանդրի զորքի միակ հարձակումը դեպի Հայաստան:

Հայաստնը այդ ժամանակ ամենահզոր և ուժեղ պետություններից մեկն էր։ Դրա պատճառով էլ Մակեդոնիայի զորքերը ընդհամենը մեկ անգամ են հարձակվել մեր երկրի վրա։ Ալեքսանդրի զորաբանակներից մեկը Մենոն զորավարի գլխավորությամբ ուղարկվեց գրավելու Բարձր Հայքի ոսկու հանքերի շրջանը: Ինչպես վկայում է հույն մատենագիր Ստրաբոնը, հայերը ոչնչացնում են նրա բանակը, իսկ զորավարին խեղդամահ անում: Այս ամենից հետո Ալեքսանդր Մակեդոնացին և իր զորքը էլ երբեք չփորձեցին հարձակվել Հայաստանի վրա։

4. Հայաստանին վերաբերող ի՞նչ տեղեկություններ կան Ալեքսանդրի վեպում:
Ալեքսանդրի վեպում ասվում է, որ մեր երկիրը իսկական դրախտ էր և, որի ակունքն է Եփրատը ու Տիգրիսը։

1․ Բացատրեք «Հայրենիք» հասկացությունը
Հայրենիքը այն տարծքն է, որտեղ մարդիկ բնակվում են, կերտում իրենց պատմությունը և ստեղծում մշակութային արժեքներ։
2․ Որո՞նք են Մեծ Հայքի 15 նահանգները
Այրարատ, Աղձնիք, Արցախ, Սյունիք, Մոկք, Տուրուբերան, Պարսկահայք, Կորճայք, Ծոփք, Վասպուրական, Փայտակարան, Գուգարք, ուտիք, բարձր հայք։
3․ Որքա՞ն են Մեծ և Փոքր Հայքերի տարածքները
Մեծ Հայք — 3 հազ. քառ. կմ
Փոքր Հայք — 80 հազ. քառ. կմ
4․ Ինչպե՞ս է Վանա լճի նախկին անվանումը
Բզնունյանց ծով 
5․ Ո՞րն է հայերի հայրենիքը
Հայերի հայրենիքը՝ Հայաստանն է։
6․ Ե՞րբ է սկզբնավորվել քարի դարը և ի՞նչ փուլերի է բաժանվում
Քարի դարը սկզՔարե դարը բաժանում են երեք մասերի՝ Հին քարե դար, միջին քարի դար, նոր քարե դար։
7․ Ինչո՞վ է հայտնի Ախթամար կղզին
Սուրբ խաչ եկեղեցով։
8․ Ինչո՞ւ է Հայաստանի տարածքը կոչվում լեռնային երկիր
Քանի որ մեր երկիրը պատված է լեռներով։ 
9․ Ինչպե՞ս են օտարները կոչել Հայաստանը
Օտարակաները կոչել են Առմենիա, իսկ վրացիները Սոփխեթի։
10․ Ո՞րն է Վանի թագավորության նշանակությունը Հայաստանի պատմության մեջ
Վանի թագավորությունը շատ մեծ նշանակություն է ունեցել Հայաստանի պատմության մեջ, քանի որ Ք․ ա․ 3-2 հազարամյակներում ստեղծվել էին բազմաթիվ վաղ պետական կազմավորումներ։ Բայց դրանցից ոչ մեկը չէր ընդգ րկում ամբողջ լեռնաշխարհի տարածքը և Վանի թագավորությունը եղավ առաջին թագավորությունը, որ ընդգրկում էր ամբողջ լեռնաշխարհի տարածքը։ Նաև Վանի թագավորության ժամանակ՝ Արգիշտի I-ի օրոք հիմնադրվեց Էրեբունի-Երևան մայրաքաղաքը։

11․ Որոնք են Հայկական լեռնաշխարհի սահմանները
Հայկական լեռնաշխարհի սահմաներն են՝ Հայկական Տավրոսի, հյուսիս արևմուտքում՝ Պոնտոսի լեռներին, հյուսիսում՝ Կուր գետն է, արևելքում՝ Կասպից ծովը և Ուրիմա լիճը, արևմուտքում՝ Փոքրասիական սարահարթը։
12․ Որտե՞ղ է գտնվել Կիլիկյան Հայաստանը
Կիլիկյան Հայաստանը գտնվել է միջերական ծոովի հյուսիս արևելք։
13․ Որո՞նք են հին քարի դարի կարևոր կայանները

Ազոխիր քարանձավ։

14․ Ո՞վ թալանեց Արդինի-Մուսասիր գլխավոր տաճարը
 Սարգոն 2-րդը։
15․ Ի՞նչ է Միջնաշխարհը
Միջնաշծարհը Լերնաշխարհ կետրոնական մասն է։
16․ Ի՞նչ գիտեք Թեյշեբային քաղաքի մասին
Թեյշեբաինի քաղաքը կառուցել է Ռուսա 2 արքան։ Այն գտնվում է ներկայիս Երևանի տարածքում։ Քաղաքը նաև ունի այլ անվանում՝ Կարմիր բլուր։ Քաղաքը նվիրված էր ռազմի և քաջության աստված Թեյշեբային։
17․ Ո՞րն է Հայկական բարձրավանդակի ամենաբարձր լեռը և որքա՞ն է բարձրությունը
Հայկական բարձրավանդակի ամենաբարձր լեռը դա Արարատն է, բարձրությունը՝ 5165 մ։
18․ Ո՞վ է Արատտայի հովանավոր աստվածը
Արրատայի հովանավոր աստվածը Հայկն էր։
19․ Հյուսիսից արշավող ո՞ր ցեղերի դեմ է պայքարել Վանի թագավորությունը
Հյուսիսից Վանի թագավորությունը պայքարել է սկյութական ցեղերի դեմ։
20․ Ո՞ր լեզվաընտանիքին են պատկանում հայերը
Հնդեվրոպական։
21․ Ո՞վ է Ռուսա 3-ի մայրը
Էրիմենան։
22․ Ի՞նչ է «Ոսկե եռանյունին»
Հայաստանում գտնվել են նեոլիթյան հուշարձաններ, որոնցից կարևորնեն են Հայոց Միջագետքի և Աղձնիքի տարածքում գտնվողները։ Հնագետները այդ տարածքը անվան ել են <<Ոսկե եռանկյունի>>։
23․ Ո՞վ է կառուցել «Շամիրամի ջրանցքը»
Մենուա արքան։
24․ Ինչո՞ւ է Արարատը համարվում սրբազան լեռ
Որովհետև Արարարտ լեռան վրա կագնգնել է Նոյան տապանը։
25․ Ո՞ր թվականներին է գահակալել Արգիշտի 1-ը
Ք․ա 786-764։
26․ Մեծ Հայքի ո՞ր նահանգներն է իր մեջ ընդգրկում ներկային ՀՀ տարածքը
Այրարատ, Գուգարք, Սյունիք, Ուտիք:
27․ Ե՞րբ է հայտնագործվել կրակը
Քարի տարում։
28․ Ո՞րն է ՀՀ ամենաբարձր գագաթը և որքա՞ն է բարձրությունը
Արագածը, բարձրությւունը՝ 4095 մ․։
29․ Ո՞ր արքան ստեղծեց տեղական սեպագիրը
Արգիշտի 1-ինը։
30․ Ո՞րն է Հայկական լեռնաշխարհի առաջին պետությունը
Արարատինան։
31․ Ո՞ր երկրի մասին է ասվում՝ ընդարձակ, հպատակություն չճանաչող երկիր
Նաիրի։
32․ Ո՞րն է Հայկական լեռնաշխարհի գործող հրաբխային գագաթը
Թոնդուրեկը։
33․ Ո՞վ է հաջորդել Իշպուինիին
Մենուան։
34․ Որո՞նք են Հայկական լեռնաշխարհի երեք խոշոր լճերը
Սևան, Վան, Ուրմիա։
35․ Ի՞նչ է Շանիդարը
Հուշարձան։
36․ Ո՞րն է Սևանա լճի նախկին անվանումը
Գեղամա կամ Գեղարքունյաց ծով։
37․ Ո՞վ է Ուրարտուի առաջին արքան
Արամեն։
38․ Ո՞վ է հիմնադրել Էրեբունի մայրաքաղաքը
Արգիշտի 1-ինը։
39․ Ասորեստանի ո՞ր արքան Ք․ա․ 833թ․ պարտվեց հայկական զորքերին
Սալմանասար 3-ը։
40․ Ո՞րն է Բրոնզե դարի կարևոր նվաճումը
Մարդիկ հայտնաբերել են բրոնզը։
41․ Ո՞ւմ օրոք է Վանի թագավորությունն ունեցել տարածքային ամենամեծ աճը
Սարդուրի 2-ի օրորք։
42․ Ո՞րն է Ուրմիա լճի նախկին անվանումը
Կապուտան ծով։
43․ Որո՞նք են Հայկական լեռնախշարհի խոշոր գետերը
Եփրատը, Տիգրիսը, Արաքսը, Ճորոխը և Կուրը։
44․ Ո՞րն է հայոց մայր գետը
Արաքսը։
45․ Ո՞վ է հաջորդել Սարդուրի 1-ին
Արգիշտի 1-ինը։
46․ Ո՞ր թվականին է գահակալել Մենուա արքան
Ք․ա․ 810-786 թթ․։
47․ Ո՞վ է հիմնադրել Տուշպա մայրաքաղաքը
Սարդուրի 1-ինը։
48․ Ո՞ր գետում և ո՞ր արքայի օրոք հայ ժողովուրդը մկրտվեց քրիստոնյա։
Տրդատ 3-ի օրոք, Արածանի գետում։
49․ Որո՞նք են Հայկական լեռնաշխարհի նշանավոր դաշտերը
 Արարատյան, Մշո, Կարնո, Ալաշկերտի, Շիրակի և այլ դաշտերը։
50․ Ո՞ր է Խալդի աստծո պաշտամունքի գլխավոր կենտրոնը
Մանա երկիրը, Արդինի- Մուսասիրքաղաքը դարձավ գերագույն աստված Խալդիի պաշտամունքի գլխավոր կենտրոնը։

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է հաղորդում Մովսես Խորենացին Սկայորդու մասին:
Ըստ Մովսես Խորենացու` Սկայորդին իշխանություն է ստեղծում Հայաստանի հարավ-արևմուտքում: Նա այնքան էր ուժեղացել, որ Ք.ա. 681 թվականին առանց վարանելու ապաստան է տալիս Ասորեստանի թշնամիներին:

2. Ո՞վ է Պարույր Հայկազունին:
Պարույր Հայկազունին Սկայորդու որդին էր։

3. Ներկայացրեք նրա գործունեությունը:
Պարույրի գլխավորությամբ հզորանում էր այս իշխանությունը: Պարույրը տիրում էր Վանա լճից մինչև Եփրատ ընկած ողջ տարածքին: Նա դաշինք կնքեց Մարաստանի և Բաբելոնիայի հետ` ընդդեմ Ասորեստանի: Ք.ա. 612 թ. դաշնակիցների զորքերը գրավեցին Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեն: Դրան մասնակցելու համար Պարույր Հայկազունին թագադրվեց Մարաստանի արքայի կողմից և ճանաչվեց Հայաստանի թագավոր:

4. Ի՞նչ անուն է ստացել Հայկազունիների նոր ճյուղը: Ինչու՞:
Պարույրի հաջորդներից նշանավոր դարձավ Երվանդ առաջին Սակավակյացը: Վերջինիս անունով էլ Հայկազունիների արքայատոհմի նոր ճյուղը պատմագիտության մեջ կոչվում է Երվանդունի կամ Երվանդական:

5. Նկարագրեք Երվանդ Սակավակյացի գործունեությունը:
Երվանդ Սակավակյացն ուներ 40.000 հետևակ և 8000 հեծյալ զորք: Այն ժամանակներում դա բավական մեծ ուժ էր: Նրա օրոք թագավորության սահմանները հյուսիսում հասնում էին Կուր գետ և Սև ծով, հարավում`Հյուսիսային Միջագետք, իսկ արևմուտքում` Կապադովկիա: Այսպես ձևավորվեց համահայկական երկրորդ թագավորությունը:

6. Ե՞րբ է գահակալել Տիգրան 1 Երվանդյանը: Ինչու՞ նա օգնեց Կյուրոս Մեծին:
Տիգրան 1 Երվանդյանը գահակալել է Ք.ա. 570-525 թթ,։ Տիգրան 1-ը աջակցեց պարսից արքա Կյուրոս Մեծին` տապալելու Մարաստանի տերությունը, քանի որ վերջինս արշավել էր Հայաստանի դեմ: 

7. Ինչպե՞ս է բնութագրում Հայոց պատմահայրը Տիգրան Երվանդյանին: Ներկայացրեք նրա թագավորության սահմանները:
Մովսես Խորենացին նրան համարում է Հայկից և Արամից հետո ամենաքաջ Հայկազունին: Վերջինիս սահմանները Միջերկրական ծովից և Եգիպտոսից ձգվում էին մինչև Հնդկաստան:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Հյուսիսից արշավող ի՞նչ ցեղերի դեմ է պայքարել Վանի թագավորությունը։
Վանի թագավորությանը հարցակվել են սկյութական ցեղերը։ 
2․ Ե՞րբ է Սարդուրի 3-ը հիշատակվում ասորեստանյան արձանագրություններում։
Ք․ա 643 թվականին։
3․ Ո՞վքեր էին Վանի թագավորության վերջին հայտնի արքաները։
Վանի թագավորության վերջին հայտնի արքաներն էին Սարդուրի 3-րդն և Ռուսա 3-րդը։
4․ Ե՞րբ է անկում ապրել Վանի թագավորությունը։
Թե երբ և ինչպես է անկում ապրել Վանի թագավորությունը, ստույգ հայտնի չէ։
5․ Ներկայացրեք Վանի թագավորության նշանակությունը Հայաստանի պատմության մեջ։
Ք․ա․ 3-2 հազարամյակներում Հայաստանի տարածքում ստեղծվել էին բազմաթիվ վաղ պետական կազմավորումներ։ Դրանցից ոչ մեկը, սակայն, չէր ընդգրկում ամբողջ լեռնաշխարհի տարածքը։ Այլ կերպ ասած՝ դեռևս չկային համահայկական թագավորություններ։ Եվ այդ կարևոր խնդիրն իրականացրեց Վանի թագավորությունը՝ միավորելով ողջ լեռնաշխարհը միասնական թագավորության մեջ։ Հայ ժողովուրդը՝ որպես լիակատար ընդհանրություն, իր ձևավորման ավարտին հասավ այս թագավորության օրոք։ Ստեղծվեց հսկայական մշակութային ժառանգություն, որը հետագա դարերի ընթացքում շարունակեց զարգանալ։ Ի վերջո՝ Վանի թագավորության ժամանակ հիմնվեց համայն հայության ներկայիս մայրաքաղաքը՝ Էրեբունի-Երևանը։

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Ասորեստանի ո՞ր արքաներին հաջողվեց վերականգնել իրենց տերության դիրքերն Առաջավոր Ասիայում։
Ասորեստանի արքաներ Թիգլաթպալասար 3-րդին և Սարգոն 2-րդին հաջողվեց վերականգնել իրենց թագավորության դիրքերն Առաջավոր Ասիայում։
2․ Սարգոն 2-ը երբ է կողոպտել Արդինի-Մուսասիր տաճարը։
Սարգոն 2-ը կողոպտել է Արդինի-Մուսասիր տաճարը Ք․ա․ 714թ․։
3․ Հատկապես ո՞ր կողմ էր ուղղված Ռուսա 2-ի նվաճողական քաղաքականությունը։
Ռուսա 2-ի նվաճողական քաղաքականություն հատկապես ուղղված էր դիվանագիտության մեջ։
4․ Ո՞վքեր էին կիմերները։ Ի՞նչ քաղաքականություն իրականացրեց Ռուսա 2-ը կիմերների նկատմամբ։
Կիմերները ժողովուրդ էին, որի հետ Ռուսա 2-ը  սկսեց շինել լավ հարաբերություներ, որպեսզի ուղեր իր թշնամու Ասորեստանի դեմ։
5․ Ի՞նչ գիտեք Թեյշեբաինի քաղաքի մասին։
Թեյշեբաինի քաղաք  գտնվում էր ներկայիս Երևանի տարածքում և նվիրված էր ռազմի և քաջության աստված Թեյշեբային։